La Usc di Ladins

»I sun düc tla medema barca«, é n’afermaziun ch’i un aldí tan gonot ultimamënter. Cun le Covid sunse gnüs sciurá zënza orëi te na barca danter n ozean che an ne vëiga nia ciamó la spona. Chësta barca é al momënt indô te eghes dër armerüdes. Sëgn ésera insciö che sön chësta barca unse düc n rëmbl tla man, mo nia düc ne rëmbla dl medem vers. La gran maioranza rëmbla dl vers dla variora, deache ai á crëta tla medejina y á odü che la variora é cina ciamó sté chël stromënt che á albü le plü faziun: le numer de morc é jü zoruch, i paziënc gravënc ti spitoi é gnüs cotanc demanco, ara nes á impormetü da daurí n gröm de ativités y passé mëisc plü chîc y lëdi. Spo él chi che rëmbla dl ater vers. Chi che dij che la variora ne funzionëia nia, che an messass jí zoruch a stromënc naturai, che an mëss tó ca alternatives ala medejina convenzionala. I plü comoc me sá chi che ne rëmbla daldöt nia. Ai incrujëia i brac y pé che ai intonëies la ciantia de Orietta Berti: »Fin che la barca va, lasciala andare... tu non remare... stai a guardare«. Chi che é cuntra döt y düc... media, politics, doturs... chi che dij che le virus é ma na fufola, chi che ignorëia i morc y les criticités te ospedai, chi che ne se tin nia ales restriziuns y chir les gaujes tres ti atri, chi che coiona y á n gröm de tëmp da tamposté söi social y mëte n müs che s’la ri sot vigni mort y vigni apel. Chi che dij che i sun te na ditatöra, forsc zënza ponsé che na ditatöra ti ess bele dé dales orëdles ia por n gröm de comentars che ai á scrit.
I ves damanarëis de ci vers che iö rëmbli? Iö sun un de chi che é por fortüna sann y n’odô nia ite ciodí che i ess messü me sprinzé ite na variora. I ê un de chi che se temô sciöche tanc d’atri dales conseguënzes y n’orô porchël nia la fá. Mo spo ti ái albü crëta a chi che nen sá plü co iö de medejina. I sun jü a la fá, i m’á surantut la responsabilité da ester, sciöche valch tampostëia, »n esperimënt dla medejina«, y ince da me lascé di che i foss tosc mort – impröma d’agost, spo de setëmber, spo d’otober y sëgn de novëmber. Le fat che i sun tres ciamó chiló a scrí y che miliuns de vaziná é vis y sagns intun, dij pö tler che ara n’é nia insciö. Intratan ne podunse nia plü baié de »esperimënc«, mo de »esperiënzes«. I ne sá nia sce la variora é LA salvëza o NA salvëza, mo i vëighi che al é le su stromënt che á daidé cina sëgn. Y i vëighi che ma cun solidarieté vára inant.
Por jí zoruch a nosta barca, s’armöiera dl vers che la maioranza rëmbla. Chësta é la democrazia. Y plü che rëmbla dl ater vers o ne rëmbla nia, plü dî che an á da rové a destinaziun. Chësc odunse cis te Südtirol, olache al n’é dorata tröc che tampostëia y dubitëia, tan che al manacia da gní n ater lockdown y da tomé fora n’atra sajun da d’invern, tratan che tröc vijins talians podará bonamënter daurí.
Iö inviëii düc canc da ponsé che sön nosta barca él ince n’atra tipologia de porsones: chëres che n’é nia bunes da remblé para – i debli, i berbesc che n’á nia plü n post te ciasa de palsa, i amará che adorass d’atres cures y ne vëgn mai pro ti ospedai. Tocarál pa forsc lapró tosc ince val’ ostis che ne pó indô nia lauré y so personal? I speri veramënter de no. I m’aodi ch’i ciafunse n dialogh plü costrutif. Da se scraié ados y s’ofëne l’un cun l’ater ne rovunse ignó. Y sce iö ti dá dl tec a zacai, n’ái nia bria da speré che al me dëides. Jí vára ma cun argomënc, fac y respet. Y chi dij aldedaincö assá che la variora á fat faziun por tigní davertes les ativités, nes rete tröpes libertés personales y tigní operatifs i ospedai. Spo chi che n’ó nia aldí, ó inant ignoré i morc dal Covid, dess se surantó les conseguënzes de sües dezijiuns, che ince d’atri paiará. Tolun nosc rëmbl tla man y tignun adöm. Al ne pó ester tl interes de degügn che la barca vais sot!  (Pablo Palfrader)