La Usc di Ladins

La lege urbanistica nöia, che jará en forza dal 1. de messé, rapresentëia n tentatif da sparagné terac, mo ala fin vára cuntra le svilup cualitatif de nostes valades.
Le problem dla »Zersiedelung«, sciöche al vëgn dit por todësch, che oress dí tan co frabiché fora dai zëntri de paisc, é tla Val Badia da dagnora n problem – tres che an ois le conscidré insciö – cun la costruziun dles viles fora dal zënter de paisc.
Che an ois sëgn ma plü consintí da frabiché ti zëntri de paisc porta de un n vers a n impifamënt; ponsun ma bele ala nëi da condüje demez sce al vëgn frabiché un sura l'ater aumentan la densité urbanistica; ponsun al smendrimënt dla cualité de vita al intern di paisc, ala strentöra por i auti y i.i.; dl ater vers ti vëgnel tut la poscibilité da anuzé terac a chi che n'á fora dl zënter de paisc, i sforzan da jí a d'abité en afit o te raiuns por le frabiché alesiré. Iö arati che al dess ti ester consintí a vignun da podëi frabiché sön sö terac, sciöche al ê dan le 1973.
Un di motifs che vëgn tres alzá fora é chël dla speculaziun edilizia, che an mina insciö de tigní sö, mo che ne gnará nia architada. Chiló â rajun l'ex assessur provinzial Florian Mussner, canche al dijô che al é plü na chestiun che depënn da vignun – an podess cuaji dí plü culturala – che n fatur che depënn dala lege. Tan inant che al vëgn lascé na certa liberté a vignun y ince la poscibilité da se trá ite valch zënza la solita invidia, ne gnarál nia speculé; indere: tl momënt che al ti vëgn tut al singul les condiziuns, sarál spo la speculaziun.
Da n punt de odüda iuridich, sce an oress tigní sö la svenüda, messasson impedí da vëne, mo chël vá spo cuntra le dërt europeich che veiga danfora la zircolaziun lëdia di bëgns.
Dit chësc, ci dess pa fá les aministraziuns publiches tl dagní? De un n vers mësson ciaré da slarié fora, cherié plü lerch danter na abitaziun y l'altra, ti don la poscibilité ince a chi che á terac fora de paisc da podëi i anuzé. Vara? Cun na aministraziun che ais les competënzes pón zënzater jí a Balsan y porté dant les rajuns, tan inant suradöt che chesta lege urbanistica nöia ne i scüsa gnanca massa a zacotan de mëmbri dl Consëi Provinzial
a Balsan.
Ci che mëss sté sura döt é n svilup sann y iüst de nüsc paisc, a na moda che la jënt pois s'un sté saurí cun na aministraziun publica che chires soluziuns cun le fin da cherié valur. Na desfida che mëss gní odüda tl interes de düc, zënza jí ciamó n iade a orëi impifé sö döt deplü.  (Albert Pizzinini, La Ila)