La Usc di Ladins

T'La Usc nr. 6 di 07.02.2020 á Pablo scrit n articul sön les lítes te Mareo, reportan ince les respostes ciafades sön domandes fates al telefon cun l'Ombolt Palfrader. Che ël, l'ombolt, vëgn damané da zertes porsones da fá ciamó n iade l'ombolt é saurí
da capí y da crëie, mo che al tol sö n te' jop ma por amur por le paisc y le Comun, chësta afermaziun ne stá bëgn no en pe; insciö la vëighi iö. Y canche an á ma na minima o degüna oposiziun te Consëi, él io bel da lauré, an pó fá ci che n ó, trasparënza n'él pö degüna. Porciodi é pa le numer dles plüres cuntra i comuns y che röia tles mans dl defensur popolar, che aumentëia tres deplü? La »vijinanza al zitadin« (por. tod. Bürgernähe) vëgn snobada te nosc Comun impede la curé.
Al é pa bëgn ciamó aministraziuns de Comun che ti stá dlungia a sü zitadins, se dá jö cun i problems che la jënt á y dá les informaziuns no ma tres la tofla digitala, che tröc zitadins ne pó nia ciaré por mancianza dl computer y dl internet, mo vëgn tacades fora al publich.
Nosc Comun ciara da ascogne ci che vá, manco che la jënt sá y plü pésc che an á. Desche an alda spo, pél che le raport danter val' personal y aparat aministratif ne sides ninenia le miú, zënza n'esson nia ince albü ultimamënter dependënc che s'un é jüs. Tan döt dërt y bel co che al vëgn dit y scrit publicamënter, n'él nia te nosc Comun, ciarun ma n pü' do
les cuintes ia.
Spo me damani ince, él sëgn i mëmbri dl Consëi de Comun che fej fora sce al vëgn fat prelítes o no? Sunse rová te na ditatöra? Sambëgn ogassel da jí inant te consëi desche an é metüs sëgn adöm cun val' porsona comota ciamó lapró, por che an pois fá inant desche an á fat cina sëgn, zënza avëi te consëi aconsiadus che s'á metü a cör le control söla moda de aministré y söi ac aministratifs. Mo ciamó sunse te n stat democratich, olache vignun pó ciamó dí, sce al s'an infida, süa minunga, y la prelíta é na aziun de »vijinanza al zitadin« y de respet cuntra le zitadin che á cun chësta la poscibilité da se chirí fora chi candidac o chës candidates che al ó. Sëgn mësson adurbé la jënt cun de beles parores y mostran la medaia ma sön öna na pert. Ciarun mo ince ci che al é gnü fat tla urbanistica y tl paesaje de nosc Comun.
An á deliberé da mëte fora zones turistiches te n paisc dassënn svilupé tl setur turistich por ci che reverda le numer di lec y implanc dai schi. Mo ne bastel nia la poscibilité da amplié l'eserzize cuantitativamënter y cualitativamënter? Manco svilupé unse le paisc spo ci che reverda les infrastrotöres desco plazes, strades, marciapisc, abitaziuns soziales y insciö d'ater. Abitaziuns por families che chir na sistemaziun vëgn intres demanco, porciodiche la convenziun che mëss gní fata por lege sön la cubatöra nöia che an fej (60%), é gnüda metüda sön la cubatöra vedla te chëra che le proprietar instës vir. Insciö i sciampon al convenzioné de abitaziuns. Co se stára pa spo te nosc Comun cun les destanzes danter i frabicac y confins?
Dötes chëstes cosses y d'atres ne vëigon nia, ciodiche ares é sön l'atra pert dla medaia y la oje stá ma tla orenté dla jënt. I me pënsi ince che cina che l'egoism é al pröm post tirará le bëgn por la comunité ala cörta y gonot vëgnel ciamó l'azetaziun chíta, cun compartezipaziun o nia ai fac, lapró. De val' de te' él sté valgügn zitadins dl Comun che m'á incolpé me fajon püch dan les lítes comunales dl 2010 na comunicaziun te chësc sëns ala Procura/Curt di Cunc; ponsedemo n pü' ci buna jënt!
I sá, y sëgn stlüji jö, che les porsones scëmples y porvades y
i vicí inozënc, che mëss se temëi dala bala, tol sö mies parores te so cör ince tl desert.

 (Stachio Erlacher, Al Plan)