La Usc di Ladins

Dlungia les ones de virus che nes toca can plü can manco dassënn, n'él ince d'atres che s'impira sö y che me sá nia manco prigoroses. Al é les ones de desperaziun, de sënn y de rassegnaziun. An á ma bria da daurí i foliec, impié la televijiun o dantadöt se lí i comentars te internet. Indlunch vëgnel intoné la melodia dla tragedia, dër gonot cun na buna porziun de agressivité. I sun rová al punt che te mëss ponsé sura dui iadi denanche dí dadalt che ara vá bun, te chësc tëmp olache le tonn prinzipal é chël che ara vá mal. I n'ó bagatelisé net nia: i sun te na situaziun straordinara, che brancia davëi tla sostanza, y i capësci bun che les porsones zënza laur s'la vëiga o se damana co che ara dess jí inant.
Agn alalungia unse lauré tla convinziun che ara jiss tres söpert, ci che é na ilujiun – cun o zënza le virus. Sëgn sunse cuaji n ann te chësta situaziun y al é da capí ch'i stentun impara. Te chësc tëmp m'ái gonot damané ci sistem economich y ci stil de vita che i un zidlé sö, sce al basta n ann de crisa por le mëte söi jenëdli y nes tó la crëta. Al é altamo na ocajiun da se fá n pinsier lassura.
La crisa atuala nes mët dan da desfides daldöt nöies. Iö sun dla convinziun che vigni crisa á so significat, tl personal y tl coletif, y che ala fin vëgnera ince por insigné y daidé crësce. Te mies crises per­sonales ái odü che por n pez vál pa bëgn bun sce i ciafi comprenjiun y sce i pó ince me lascé fora le sënn; mo tlafinada mëssi ciaré a val' moda da reagí, da lové sö, deache zënza vái sot. Cun chësc ói dí che i messun bel plan ciaré da gní fora da chësc morin dl tamposté, deache ma se dessené ne se porta nia cis lunc. Al ó ester n incorajamënt l'un cun l'ater, val' iade propi ince ma zacai che te dij che »ara passa pa bëgn«. N incorajamënt m'aspetassi suradöt da chi che stá dancá. I rapresentanc de categoria ne pó nia jí inant cun chësc vitimism costant, che tira jö le moral ince de d'atri. Y al foss d'öga sce ince i partis politics tigniss finalmënter adöm por lauré fora deboriada strategies da afronté la situaziun. Valgügn é oramai campiuns da se desprijé y se descredité, ci che ne dëida nia la jënt, che adorass cis te chësc momënt na perspetiva. Fá populism söi social critican i provedimënc y baudian de chi atri, basta magari por val' cënc de likes o por fá capital politich sön le sënn y la frustraziun de chi che se sint insciö bele penalisá. Mo al ne se porta nia inant.
La crisa fej sambëgn me y chiló sunse düc tla medema barca. I vëighi de bun edl che al vëgn dé ca bele cotan de contribuc y i speri che al nen vëgnes lapró. Ligrëza me fejel ince da odëi che val' dites s'á inventé sorvisc nüs, davagnan magari demanco, mo che ti pormët da lauré, deache lauré n’é nia ma davagné, al é ince dignité y significat. Sëgn nen vára n iade da sté sura ega ia, cina che al gnará indô eghes plü chîtes. I sá che al n'é nia saurí, mo porvun da oje n pü' nosta odlada sön ci che vá ciamó. Na crisa á dagnora ince delibré forzes y creativités che an ne minâ gnanca da avëi. I sun sigü che al sozedará ince chësc iade. Mo por gní creatifs y ciafé alternatives, ól ester crëta. Chëra ne vëgn nia cun se demoralisé l'un cun l'ater, tamposté y incolpé. Chëra vëgn sc'i tignun adöm, sc'i porvun magari da costruí na solidarieté nöia, y forsc da coltivé indô i valurs dl'anima, che i un en general magari n pü’ lascé sön na pert; ai tigniss rodunt te chisc momënc. Iló podunse se conforté da odëi ci resultac demorvëia che al saltará fora. Chësc diji tla convinziun, che ince chësta crisa passará ia.