- T'es chilò:
- Home
- Letres
Letres
06 de november 2023
N di de n gran spavënt te d’autri tëmps
Tl 1939 ovi sies ani. Stajan a Urtijëi tl segondo partimënt dla »Traube« sa Ianesc. Mi oma fova sarturëssa, mi pere – n marangon zënza lëur – jiva cun la furnadoia de Mont de Sëuc, su y ju cun i fulestieres.
Sies ani do, canche stajan a Attnang Puchheim tla Austria pra nosc parënc Perathoner dla Gran Cësa, che a chëi
tëmps tucova bele pra i Paejes Tudësc, ai 21 de auril dl 1945 – puec dis dan la fin dla viera–fovi jit a pësc cun mi fra Lothar. Ël ova sies ani, ie dodesc. (Letra de Edmund ...
Sies ani do, canche stajan a Attnang Puchheim tla Austria pra nosc parënc Perathoner dla Gran Cësa, che a chëi
tëmps tucova bele pra i Paejes Tudësc, ai 21 de auril dl 1945 – puec dis dan la fin dla viera–fovi jit a pësc cun mi fra Lothar. Ël ova sies ani, ie dodesc. (Letra de Edmund ...
31 de otober 2023
Viera…
Me descëide ora na nuet dala trëi daduman, na nuet sarëina, tlera coche dinrer. Y vede ora a ti cialé ala stëiles. Ce marueia! Cun la bocia davierta resti iló, fërm, cee marueia, milesc, milions!
Y pënse. Y nëus ce pitli che son, sun chësta pitla tiera, sun nosta pitla codla bruma. Y se striton, y fajon viera! Ce scëmpl che l fossa, l bastëssa ulëi bon, se ulëi bon, po’ assans pesc y cun la pesc l paravis sun chësta tiera. Ce scëmpl che l fossa! Ce totli che son! Po ne assans nia plu i morc tla ...
Y pënse. Y nëus ce pitli che son, sun chësta pitla tiera, sun nosta pitla codla bruma. Y se striton, y fajon viera! Ce scëmpl che l fossa, l bastëssa ulëi bon, se ulëi bon, po’ assans pesc y cun la pesc l paravis sun chësta tiera. Ce scëmpl che l fossa! Ce totli che son! Po ne assans nia plu i morc tla ...
30 de otober 2023
Gherdëina ulà ves’a?
For manco ie i mutons che nasc. For majera la cumpëida de jëuni che va ora de valeda a studië y che ne vën nia plu de reviers. For deplù chëla families jëunes che ne à nia l muet de se cumpré n cuatier te Gherdëina y che se n va ora de valeda a sté. For de plu i jëuni che ne uel nia plu pië do la nfrastrutures turistiches da si genitores. Purempò àuden for mo dijan »messon putenzië, ngrandì, plu liec, plu jënt, plu scioldi, Mundiei de schi«. Ma per chi? (Letra de Philipp Kostner, Urtijëi)
De plu ...
De plu ...
23 de otober 2023
Acolienza, costion de ziviltà
La setemana del azet, giusta fenida, la é stata rica de stimoi de reflescion ence te Fascia, olache enceben che sie stat pecia partezipazion l’à tout dant temes de gran atualità.
L argoment de la ciasa, desche abitajon, refuge, proprietà, lech de afec e relazion comunitarie, tol ite duta la vita umana.
Purampò ence te Fascia semper più cobie e familie jone le cogn jir a cerir cartier fora de val, e coscita la forza e la vita de n popol le se smendra. Siane na val col tas più aut de nasciui, sion ...
L argoment de la ciasa, desche abitajon, refuge, proprietà, lech de afec e relazion comunitarie, tol ite duta la vita umana.
Purampò ence te Fascia semper più cobie e familie jone le cogn jir a cerir cartier fora de val, e coscita la forza e la vita de n popol le se smendra. Siane na val col tas più aut de nasciui, sion ...
19 de otober 2023
Duc deberieda per un n fin
N ucajon dla petizion metuda a jì dala grupa Nosc Cunfin per mëter sot a scunanza la Grupa de Saslonch y i Plans de Cunfin, ulëssi partì n trëi pensieres. Me lecorde mo che canche fove pitl, me ova mi pere cuntà che canche i saudeies univa a cësa do la doi Gran Vieres, pona ti unìvel la gotes canche i udova Saslonch. Mo al didancuei, canche jënt de Gherdëina va ora per l mond, pona do n cër’ tëmp dìjela che l ti ncrësc do Saslonch. La Grupa de Saslonch fova y ie per nëus de Gherdëina nosta ...
18 de otober 2023
Mustré ardimënt
A Alexia, a Marta, a Hannes y a Rainer ulëssi dì che duc sà che i ie al’autëza, che i à la prufesciunalità de fé dut a puntin per urganisé al miec n Campiunat dl Mond de schi. Ma chësc ne ie do mi minonga nia plu l problem. Ie son tan che segur che gran pert dla jënt de nosta valeda ne uel nia plu chësta manifestazion, ajache ne la adurvon nia plu, la ne va nia plu de bujën. I ani ‘70 ie urmei passei, belau da zacan, l mond da śën ie n auter!
La valeda à śën d’autri bujëns sce ulon vester ...
La valeda à śën d’autri bujëns sce ulon vester ...
17 de otober 2023
Campiunac dl Mond de schi: n referendum
Ulësse rengrazië l Saslong Classic Club per duta la nfurmazions che l ti à dat ala jënt y a truepa lies de Gherdëina n con’ dla candidatura per i Mundiei dl 2029. Śën, do che duc à nsci nce pudù se fé si minonga, fóssel l drë’ mumënt per ti damandé ala populazion de Gherdëina sce la uebe i Campiunac dl Mond de schi o no. Sce la jënt ne possa nia rujené pea pra na tel dezijion, pona ie pu duta la nfurmazions per nia. N referendum fossa da mé ora l strumënt plu democratich te chësc cuntest.
Aldò ...
Aldò ...
16 de otober 2023
Coluna resposta a l’imigrazion?
Chesta del goern Meloni él batalia contra i scafisć o le ONG per fermar l flus de migranc iregolares?
Me domane: tenc de scafisć te chest moment él stat fermà? Pec, o fosc nesciun, amancol da chel che se à podù lejer.
Tante de ONG enveze él stat fermà ti porc per meisc e le à ciapà multe de mile e mile euro per aer fat più che n salvament te n’outa demò, libran da mort segura vite umane, l più de le oute joegn, e ence amò te gremen de la mare?
Aéssei fosc cognù lasciar naufragar e morir dejine e ...
Me domane: tenc de scafisć te chest moment él stat fermà? Pec, o fosc nesciun, amancol da chel che se à podù lejer.
Tante de ONG enveze él stat fermà ti porc per meisc e le à ciapà multe de mile e mile euro per aer fat più che n salvament te n’outa demò, libran da mort segura vite umane, l più de le oute joegn, e ence amò te gremen de la mare?
Aéssei fosc cognù lasciar naufragar e morir dejine e ...
16 de otober 2023
L sostanzial àn lascé te crigna!
Fin a sen n’àn nia audì valch de concret de cie che i doi assessours ladins à fat o arjont te chisc cinch agn de legislatura per ti fé avei ai ladins plu competenzes, plu derc y na majera autonomia. Tla intervista t’La Usc a Manfred Vallazza él demé da lieje che al »á ascuté sö y daidé tröpa jënt«, ma cie che al à fat ne végnen nia alsavei. Al arà mefun partì fora contribuc a lies, a assoziazions, ai paurs, a artejans y a chi dai lifc; chest essa pu ence podù fé n assessour todesch y talian. ...
15 de otober 2023
Massa bënsté?
Na lauda a Denni Dorigo y ai trëi Istituc Ladins per avëi metù a jì tan a puntin l cunvëni »I ladins, na tacia da culëur«. Na manifestazion per i cënt ani dala spartizion di ladins te trëi provinzies y doi regions. N à pudù scuté su reladëures de uni ciamp storich, soziolinguistich, culturel y giuridich. Cumplimënc nce a Jasmin Ferdigg per la muderazion fata cun gran bravura.
Purtruep iel da muië che deguna autorità politica de Gherdëina ne fova prejënta. É usservà chësta cossa nce d’autri ...
Purtruep iel da muië che deguna autorità politica de Gherdëina ne fova prejënta. É usservà chësta cossa nce d’autri ...
14 de otober 2023
Na groaria te munt y n dilan
I ves scrii por ves cunté n fat che m’é sozedü la jöbia ai 21 de setëmber – ince sce plü co n fat, se tratera (por me) propi de na dërta storia. I sá che bonamënter ne ves cuntarái nia de nü a os jënt dl post, mo iö sun n jonn scëmpl de Milan, che á vit na groaria tla munt. En chë jöbia sunsi jü cun mia lâ sön Börz. Le plan ê chël da rové pro la ütia Vaciara, mo tratan la escurjiun s’á mia lâ sintí mal. I capiarëis dessigü che por chi che n’é nia ausá da jí te munt, n’él forsc nia val’ plü da ...
09 de otober 2023
Speron che la smueia ne sibe mo nia mueta
La desgrazia dl Vajont, suzeduda dan 60 ani, ti va mo al didancuei dassënn a cuer a truepa persones. L ie na desgrazia che ne fej nia mé pert dla storia de n luech o de na provinzia, ma de dut l mond. L ie una de chëla ntraunides che lascia na gran ferida tl’ana universela, na plea che lecorda i gran fai che l’umanità fej canche la venerea l „Die scioldo“ zënza respeté l popul, la natura y i dërc de duta la formes de vita de nosc planet.La ferida lasceda da chësta desgrazia fej mo for mel, n ...
02 de otober 2023
Letra daverta ai candidac ladins per les lites provinziales
Te La Usc dl 19 de agost onse publiché n articul entitulé »Politica ladina: Cie nen pensa pa i candidac ladins?«, olache i ti on fat n valgunes domandes sun tematiches spezificamenter ladines, sciche l’unité ladina, l referendum de Souramont dl 2007, l’adoranza dla bandiera ladina, l lingaz scrit unfiché y la Lia di comuns ladins. La speranza fova che i candidac ti lascisassa alsavei ai litadours cie che ai pensa y se tol dant de fé sce ai vegnirà lités ti conseis provinzai de Bulsan y Trent. ...
02 de otober 2023
I agn dl gran svilup é passá!
Ai 21 de setëmber á le Consëi de Comun de Badia aprové cun 8 no y 9 sce (deliberaziun nr. 35 dl 21/09/2023) la modificaziun al plan urbanistich trasforman 37.000 m2 de bosch, pastöra y vërt aplin te raiun pur injins coletifs – aministraziun y sorvisc publics coletifs – lascian pro insciö la costruziun dl lech artifizial “Codes”, n proiet de chël che al é bele gní baié tröp dal 2019 incá. Sciöche assessuria ala sostenibilité, al turism y ala jonëza, sunsi contrara a chësc proiet por deplö ...
02 de otober 2023
Comunicazion trasparënta y portes daviertes
Ulessan tò l’ucajion de ti respuender ala lëtra de Cristina Brunello tla edizion de La Usc di Ladins di 8 de setëmber dl 2023. L Saslong Classic Club lëura da 30 mënsc incà, y plu avisa dal’ansciuda dl 2021 incà, ala planificazion dla candidatura y per prejenté tla miëura maniera chësc proiet dan la istituzions dla FIS, la istituzions cumeneles, provinzieles y dan la FISI taliana, per avëi l sustëni per la prozedura tecnica. Da merz dl 2022 incà lëura n team de cin’ persones per mëter sun ...
25 de setember 2023
»Tosc patrimone Unesco?«
En referimënt ala lëtra »Tosc patrimone Unesco?«, publicada tl’ediziun nr. 35 dla Usc di Ladins, mëssi dí che i me stënti da capí ciodí che l’autur Jep Agreiter sint le debojëgn da descredité n proiet cultural ladin che é tl mëte man, y da descredité les porsones che crëi te chësc proiet y che dá ca so impëgn y so savëi por le porté a bun fin
I pó capí che doía stál, bunamënter, la mancianza de informaziuns plü monüdes. Y porchël arati che al sides dërt da respogne y ciaré da tlarí n valgünes chestiuns.
Döta la cossa é piada ia dan da n ann y mez, plü o manco, canche l’assessorat provinzial por la Cultura ladina á ponsé da curí na locia che nosta Provinzia á respet a tröpes d’atres regiuns dla Talia, chëra de n inventar digital, organich, coerënt y unitar, de so patrimone cultural imaterial (usanzes y tradiziuns, festes, rituai, ...
I pó capí che doía stál, bunamënter, la mancianza de informaziuns plü monüdes. Y porchël arati che al sides dërt da respogne y ciaré da tlarí n valgünes chestiuns.
Döta la cossa é piada ia dan da n ann y mez, plü o manco, canche l’assessorat provinzial por la Cultura ladina á ponsé da curí na locia che nosta Provinzia á respet a tröpes d’atres regiuns dla Talia, chëra de n inventar digital, organich, coerënt y unitar, de so patrimone cultural imaterial (usanzes y tradiziuns, festes, rituai, ...
19 de setember 2023
Cumplimënc a Cristina Brunello
Cumplimënc a d’ëila che à abù l ardimënt de scrì te La Usc cie che la pënsa, n con’ dla candidatura per i Mundiei de schi alpin. N argumënt de chël che truepa jënt danter nëus à problems a rujené te na maniera davierta.
Spere propi che l sibe danter chi che la vëija autramënter n con’ di Mundiei mo d’autri che feje l medemo, y ebe l medemo ardimënt de scrì si minonga te La Usc, nce sce tres n »referendum te valeda« à la maiuranza dla jënt bele dit de no a n segondo Mundiel.
Rujené cun lidëza de ...
Spere propi che l sibe danter chi che la vëija autramënter n con’ di Mundiei mo d’autri che feje l medemo, y ebe l medemo ardimënt de scrì si minonga te La Usc, nce sce tres n »referendum te valeda« à la maiuranza dla jënt bele dit de no a n segondo Mundiel.
Rujené cun lidëza de ...
18 de setember 2023
Paisc d’Oriënt
Cotan de secui dan la nasciüda de Gejú Crist, s’ál svilupé tla Cina n pinsier filosofich, religius y politich. L’ideadú de cösc ponsier é Confuzius. Al á dit danter n gröm de gran realtés che l’etica é importanta desco la vita instëssa y che la convivënza é n sistem de grup y nia de egoisć. Al á ince proé da svilupé en ponsier de ideai dles virtus, co é umans y nia de idoi superiusc. I cineji, co á ierpé cöstes formes y leges dal ponsier á na cultura plü vedla co chëra dai Vangeli. An pó se tó ...
14 de setember 2023
Basta tor per l cul la jent!
L é ora de lasciar lo de tor per l cul la jent, che padesc e no pech. N muie i é sul or de la meseria, no i sà co meter ensema marena a cena, i é strenc da na inflazion che porta a la fam popolazion entrie, mile e mile jent laora al fers per pece moneide a l’ora, le bolete le é semper più pesoche e empienir l tanch del penzin l é semper più ciar. L goern, chest goern Meloni, Salvini, Tajani, che fajel? L taa a man bassa l redit de zitadinanza, e coscita no l ciastia demò chi pec furbi, me ence ...
13 de setember 2023
Tosc patrimone Unesco?
Raprejentanc dles istituziuns y uniuns ladines s’á encunté por lascé detlaré les liondes ladines desco patrimone Unesco. Cösc foss sogü val’ de bel, co portass ciamo plü atraziun a nüsc paisc. Mo tanc de chisc, co s’á endüné, á mo lit i articui de Ulrike Kindl tla Ladinia (VI 1982) y sön le Rëgn Fanes (IX 1984)? Sce an lî chisc articui bel con calma y avisa, spo mo tëmi che püc ess ciamó le coraji da partezipé ala promoziun dles liondes ladines desco patrimone Unesco. L’argomentaziun de chisc ...
