La Usc di Ladins

I analisun i sintoms y les deblëzes da dezifré y lí pro i mituns. Sciöche pro n gröm de disturbs y problematiches vára da ciafé spligaziuns, aiüc y consulënzes. I oresson naota splighé ci che al stá iadó les definiziuns mediches y scientifiches "legastenia" y "discalculia".

Les desfides da lí, scrí y fá cunc pro mituns
Mituns crësc dal mëteman insö cun lëtres y zifres. Ai les vëiga te foliec y libri, sön tofles de paisc y te loghi de dites, sön numeri de telefon, numeri de telecomani, aparac dla temperatöra y te tröp d’ater. Tl pröm ne conzepësci nia chisc simboi de morvëia. Tres l’osservaziun di gragn vëgni tosc lassura, che chisc sëgns á n significat aposta. Canche ai ascuta pro les stories dla bona nöt da sëra diji sö le test plü iadi adamënz y dá spo l’impresciun da ester bogn da dezifré chëstes lëtres arcunciades – sciöche ai mina – adinfal.

Ci capëscion pa sot ales definiziuns "legastenia" y "discalculia"?
Sot a legastenia mínon dificoltés graves y lunges tl lí, scrí y te val’ caje ince tla comprenjiun dla letöra. Porchël vëgn la legastenia ince clamada disturb da lí y scrí coretamënter. La discalculia atoca dantadöt les manires da fá cunc scëmpli, sciöche la adiziun, la sotraziun, la multiplicaziun y divijiun, y se clama ince disturb da fá cunc.

Cai é pa i sintoms de na legastenia?
La precondiziun por lí y scrí é le odëi ite y capí che le lingaz baié é fat de singui sonns. A vigni sonn pól i gní corespognü na lëtra relativa. Mituns che á disturbs da lí y scrí indortöra á dificoltés da desferenzié i sonns o da i colié ales lëtres relatives. Ciamó lapró se stënti da lí adöm les lëtres singoles. Tl svilup plü tert vëgnel a löm fai tl scrí indortöra y tla fluidité dl lí.

Co pón pa s’intëne de na discalculia?
Mituns che se stënta ala fin dla pröma classa da fá cunc cina 10 o mostra sö malsegurtés tla divijiun de numeri, dess gní osservá plü avisa. Ala fin dla secunda classa ne dess compic d’adiziun y sotraziun cina 100 ne ester plü degun problem. Dificoltés continuatives tl fá 1x1 o tla multiplicaziun/divijiun scrita pó ester segnai ajuntifs.

Liede do deplü tl articul dla Dr. Carla M. Felderer, te La Usc di Ladins, ediziun stampada atuala!