La Usc di Ladins

I metun pa plan plan man da ti ciaré plü daimpró al DNA, mo denant se damanun: "Ci é pa pordërt la sostanza dl monn?" Tan por resté sön chestiuns saurides. Mefo, ciodí á pa le lëgn la consistënza, le corú y les carateristiches che al á? De ci é pa fata na pera? Y la cern pa? Ci é pa la materia? Bëgn, bunamënter foss pordërt la resposta definitva a nosta domanda: energia. Materia é energia. Mo ci che l’energia spo sides… Chiló ne me ciafi nia propi te mi ciamp de competënza y porchël ciarassi plütosc da odëi da ci che la materia é metüda adöm, almanco chëra che odun y conesciun, che pé ester zirca ma le 20% de chëra che ejist... Inlaota, bele dan da 2000 agn y val’ cënt lapró, minâ valgügn che la materia messas gní metüda adöm da "toc che ne vá nia da partí", átomos – por grech. Sce an ess podü la partí zënza fin, n’ess la materia nia plü albü na consistënza. Chisc toc che ne vá nia da partí é chëres che é aldedaincö conesciüdes sciöche particoles elementares, por ejëmpl quark y fotons. Mo ares nes porta te n monn olache döt é tan pice che cinamai les regoles dla fisica é daldöt atramënter da chëres che nüsc corps é ausá da vire.

Liede inant deplü tla edizun atuala de La Usc di Ladins!